પરિવર્તન અને જીવનનાં મૂલ્યો

આજે તો સવારથી ગુજરાતીમાં, ગુજરાતીઓ વિશે, ખાસ અમદાવાદીઓ વિશે વિચાર આવે છે તો થયું કે ગુજરાતીમાં જ ટપકાવવા દે. આમે અમદાવાદમાં ગુજરાતીનું ચલણ વધારે, એટલે લોકોને અંગ્રેજી ન આવડે એવું નહીં, પણ નવા શ્રેષ્ઠીઓ જમીન સાથે જોડાયેલા હોઇ તેઓને ગુજરાતીમાં ખેડવાનું ફાવે.

સામાન્ય રીતે દિવસની શરૂઆત સારાં સંગીત થી કરવી એવી કોશિષ ખરી. એમાં મદદરૂપ થાય એક સંગીતરસિયાઓ નું ગ્રૂપ. આજે સવારે આ ગ્રૂપમાં શેર કરાયેલો એક વિડિયો જોયો.

વક્તા હતાં જન્મે મરાઠી પણ ગુજરાતી સહિત અનેક ભાષાઓ માં જે કુટુંબે ઉત્ક્રુષ્ટ રચનાઓ આપી છે, તેમાંનાં એક આશા ભોસલે. તેઓ અવિનાશભાઇ વ્યાસ અને તેમની સાથે કરેલાં સંગીતનાં સર્જનની વાત કરતાં હતાં. સંગીતમાં રૂચિ હોય તેઓને ગમતી વાતો હતી.

મંચ ઉપર ગુજરાતનાં મહિલા મુખ્યમંત્રી ઉપરાંત એક સ્થૂળ કાય વ્યક્તિ આંખમાં ખટકી. અને ત્યાંથી શરુ થઇ વિચારોની વણઝાર.

એ ભાઇની નિપુણતા જમીન સંપાદન બાબતે છે એ જાહેર માહિતી છે. તેઓએ ગુજરાત નાં એક નંબરનાં  ઔદ્યોગિક ગૃહને અમાપ જમીન સંપાદન કરી આપીને સંપત્તિ અને પ્રતિષ્ઠા બંને અર્જિત કર્યાં છે તેવી માહિતી પણ છે. આ ભાઇએ પહેલાં એક ગરીબ અને પછી એક વિકસિત રાજ્યમાંથી, રાજ્યસભાનું સભ્ય પદ, મારી ધારણા મુજબ ખરીદ્યું છે. સામાજિક કે સંગીતનાં ક્ષેત્રે તેમનાં યોગદાનનાં પ્રશસ્તિગાન રચાયાંની કોઇ માહિતી નથી. તો આ ભાઇ સંગીતને લગતા કાર્યક્રમમાં શું કરતા હશે તે સવાલ થાય તે સ્વાભાવિક છે.

આમ તો અમદાવાદમાં જન્મ્યો પણ અમદાવાદ છોડી વડોદરામાં સ્થાયી થયે ૫૦ વર્ષ થયાં. અન્ય કુટુંબીજનો અમદાવાદમાં હોઇ ત્યાં જવાનું તો થાય પણ ત્યારે માહિતી અને અનુભવો કુટુંબ પાસેથી મળે અને તેથી મોટે ભાગે સુખદ હોય. તેથી અમદાવાદ સાથેનાં સંભારણા સ્થાનિક સમાજ (જે પહેલાં વણિક વ્યાપારી મૂળનો હતો તે સમાજ) નાં મૂલ્યો અને લાક્ષણિકતાઓથી પ્રભાવિત હતાં.

હમણાં જ અમદાવાદમાં થોડાં લાંબા રોકાણ દરમિયાન મળેલી વિસ્ત્રુત માહિતી પરથી સમજાયું કે અમદાવાદ હવે કસ્તુરભાઇ લાલભાઇ કે અંબાલાલ સારાભાઈ કે મદનમોહન મંગળદાસ જેવા સમાજસેવી શ્રેષ્ઠીઓ વાળું નથી રહ્યું. હવે અમદાવાદ, તેને વિકાસને નામે સીમેન્ટનાં જંગલમાં રૂપાંતર કરવા વાળા બિલ્ડરોનાં મૂલ્યોથી આચ્છાદિત અમદાવાદ થઇ ગયું છે. કાપડની મીલો રોજગાર આપતી. બિલ્ડરો હંગામી મજૂરી જ આપે છે અને પોતે માલેતુજાર બને છે.

ગાંધીજી, રવીશંકર મહારાજ, મોરારજીભાઇ કે જીવરાજભાઇ એ જેને વિકાસ માન્યો તે વ્યાખ્યા છેલ્લાં ૫૦ વર્ષોમાં બદલાએલી જણાઇ. વિકાસ, આડેધડ ઉભાં કરાયેલાં મકાનો, ગરીબોને વિસ્થાપિત કરી બનાવાયેલા હલકી ક્વોલિટીના રસ્તાઓ અને ફ્લાયઓવરો, પૂતળાંઓ અને રંગબેરંગી બત્તીઓ દ્વારા વ્યાખ્યાયિત થયો જણાયો. આવા વિકાસને પોષવા ટાઉન પ્લાનિંગ ના કાયદાઓને અણદેખા કરવા પડ્યા હશે અને સરકારી જમીનને સુયોજિત રીતે લુંટાવવી પડી હશે તેવું અનુમાન વ્યાજબી લાગ્યું. જમીન સંપાદન અને જમીનનો વેપાર સમાજના એવા વર્ગ પાસે સરકેલો લાગ્યો જેમની પારંગતતા શામ, દામ, દંડ કે ભેદથી જમીન સંપાદન માં હશે. સરકારના મહેસૂલ વિભાગના અધિકારીઓએ તે વેપારને બેમૂલ્ય કરવામાં સક્રિય ભાગ ભજવ્યો હશે.

આ વિકાસની કિંમત અમદાવાદ નાં સામાન્ય નાગરિકોએ મૂલ્યો નાં અધ:પતનથી ચૂકવી જણાઈ. સમાજમાં પ્રવર્તમાન માન્યતા એવી જણાઇ કે, દરેક ચીજને, પછી તે પદાર્થ હોય કે સેવા હોય કે નિયમો કે લાગણીઓ હોય, એક કીંમત હોય છે અને દરેક ચીજ એ કીંમત આપીને ખરીદી શકાય છે. પૈસો આવડતનું માપદંડ બનેલો જણાયો. આદિ કવિ નરસિંહે ગાયેલાં વૈષ્ણવ જનનાં લક્ષણો કે મહાત્મા ગાંધીએ ગણાવેલાં અગિયાર મહાવ્રતોનું પાલન આદર્શ છે, તેવું જે અમદાવાદે શાળામાં ગાંધી ટોપી પહેરીને ભણાવતા શિક્ષકો દ્વારા શીખવ્યું તે અમદાવાદી સમાજનાં મૂલ્યોનો હ્રાસ, સામાજિક પરિવર્તન કહેવાય?

પછી માન્યું કે પરિવર્તન કુદરતનો અપરિવર્તનશીલ નિયમ છે. માનવ-સમાજ પણ પ્રકૃતિનો જ એક ભાગ હોવાથી માનવ-સમાજમાં આવતું સામાજિક પરિવર્તન કુદરતી કે સ્વાભાવિક છે. સમાજ કે સામાજિક જીવનમાં, તેના સ્વરૂપ, સંગઠન અર્થાત્ રચના અને કાર્ય, વ્યવસ્થા, સંસ્થાઓ, મૂલ્યો, આદર્શો, વ્યક્તિઓ તથા તેમનાં વલણો વગેરેમાં આવેલું અને આવતું પરિવર્તન સામાજિક છે. આવું પરિવર્તન ભૌગોલિક સ્થિતિના બદલાવથી કે નવાં સાધનો કે નવી શોધોને અપનાવવાથી કે વસ્તીની રચના કે એ અંગેની વિચારધારાના પરિવર્તનને લીધે કે સંચાર-માધ્યમોના વ્યાપક પ્રસારને કારણે આવ્યું હોય, પણ જો આવો ફેરફાર સમાજમાં પરિવર્તન સૂચવતો હોય તો તે સામાજિક પરિવર્તન છે. મનમાં જાગેલો સવાલ એ હતો કે શું દરેક પ્રકારનું પરિવર્તન ઇચ્છનીય છે? ભલે પરિવર્તન એ કુદરતનો અપરિવર્તનશીલ નિયમ હોય!!

પછી હંમેશની જેમ આતર્મુખ થઇ જઇ જાતને સવાલ પુછ્યા. શું આવું પરિવર્તન મારામાં પણ આવ્યું છે? લાંબા સમય સુધી પબ્લિક સેક્ટરના ઔદ્યોગિક સંસ્થાનમાં પ્રામાણિક પણે, ખાનગી વેપારી કંપનીઓનાં પગાર ધોરણની આકાંક્ષા રાખ્યા વગર, આનંદથી કામ કર્યા બાદ ઉતરતી ઉંમરે, શું મેં પણ કામના મૂલ્ય ની બદલે કીંમતને પ્રાધાન્ય આપ્યું છે? દ્રવ્યોપાર્જન જીવનનો મંત્ર હતો નહીં, જો હોત તો જ્યારે માલેતુજાર શેઠે સરકારી નવરત્નોમાંનાં એકને કબજે કર્યું ત્યારે તે શેઠની નોકરી કરી ઉંચા પગાર મેળવ્યા હોત, કદાચ!! સવાલ એ હતો કે, તો પછી શું અત્યારે હું મૂલ્યવાન કામ કરું છું કે કીંમત વસુલ કરું છું?

આવા વિચારો વચ્ચે, વંચિત અને છેવાડાના સમાજનાં બાળકોનાં ભણતર અને ઘડતરમાં ૩૦ વર્ષ થી સમર્પિત સંસ્થાના કાર્યકરો ને મળવાનું અને સાંભળવાનું થયું. શેષ જીવનમાં ઉપયોગી થાય તેવું ઘણું શીખવા મળ્યું. એક વિચાર મારાં કામમાં મદદ થાય તેવો સાંભળ્યો. "બાળકોને ઉડવા પાંખ આપો, દોડવા પગ મજબૂત કરો, ગતિ આપો, દિશા એમને નક્કી કરવા દ્યો!!"

મૂલ્યો અંગેની વૈચારિક ભાંજગડને આરામ આપવો જરૂરી છે એમ માની, જો હું એમ નક્કી કરું કે જીવનના બાકી રહેલા સમયમાં, મારા વ્યાવસાયિક કે સામાજિક દાયરામાં આવતાં બાળકોને હું બદલાની આશા વગર, ગતિ આપવા પ્રયત્ન શીલ રહીશ, અને જીવન નિર્વાહ ની આર્થિક જવાબદારી પ્રભુ ઉપર છોડીશ, તો તે વ્યાજબી ગણાશે!!! 

My understanding of Political Ideologies

I am getting sick of reading about or listening to the discussions related with political discourses and narratives. Learned participants appear to be vertically divided and shouting from two opposite poles.

I tried to understand:
1. different political ideologies/ philosophies, believing that when people discuss, shout, abuse each other during such discourses are committed to one ideology,
2. why do people try to prove theirs is the right ideology and therefore others must fall in line, and
3. why is it difficult to achieve that goal, resulting into further rise in decibel, and increased use of inappropriate language.

My search led me to some knowledge.

There are many political ideologies and moral philosophies, some of the major ones from far left to far right include:

• Communism: Communism is a political and economic system that advocates for the abolition of private property and the establishment of a classless society. Communists believe that the means of production should be owned and controlled by the community as a whole.
• Socialism: Socialism is a political and economic system that advocates for social ownership of the means of production and the distribution of wealth according to need. Socialists believe that the government should play a more active role in the economy and that the needs of the many should outweigh the needs of the few.
• Liberalism: Liberalism is based on the ideas of liberty and equality. Liberals believe that individuals should be free to pursue their own goals and interests, and that governments should play a limited role in society.
• Conservatism: Conservatism emphasizes tradition, order, and stability. Conservatives believe that change should be gradual and that institutions like the family, church, and monarchy should be preserved.
• Fascism: Fascism is a political ideology that emphasizes nationalism, authoritarianism, and militarism. Fascists believe in a strong central government that can control the economy and society.

Each ideology has multiple variations and, its own unique set of beliefs and values, and each has had a significant impact on the course of history.

These ideologies are not mutually exclusive. People can hold beliefs from different ideologies, and there is often overlap between different ideologies. For example, a person might be a liberal who also believes in some socialist policies.

The relative prominence of different ideologies vary across countries and regions. Liberalism is the dominant ideology in many Western countries, while socialism is more prominent in some Eastern countries.

The study of ideologies is a complex and fascinating field. By understanding different ideologies, we can better understand the world around us and the choices that we make.

There are many reasons why one might want to try to change others' ideological leanings. Few of the most common reasons are:

• To improve the world. If one believes that his/ her ideological leanings are better for the world than others, then one may want to try to convince others to adopt one's beliefs.
• To make the world a more tolerant and understanding place. When people have different ideological leanings, it can lead to conflict and division. By trying to change others' minds, one can help create a more tolerant and understanding society.
• To build relationships. When one shares the same ideological leanings with someone, it can create a sense of connection and understanding. By trying to change others' minds, one can build stronger relationships with them.
• To learn from others. When one engages with people who have different ideological leanings, one can learn new things and broaden one's horizons. This can help become more well-rounded and empathetic individuals.

There are also risks associated with trying to change others' ideological leanings. If one is not careful, one can come across as condescending or arrogant. One can also damage relationships with others if one is not respectful of other's beliefs.

If we do choose to engage in this type of persuasion, it is important to do so in a way that is respectful and constructive. Changing someone's ideological leanings is possible, but not easy.

There are many reasons why it is difficult to make others change their ideological leanings. A few of the most common reasons are:

• Our ideologies are shaped by our experiences and upbringing. The values and beliefs we hold dear are often formed in early years, through our interactions with families, friends, and communities. These experiences can be very powerful, and they can make it difficult to change our minds later in life.
• Our ideologies are often tied to our identity. Our beliefs about the world can be a big part of who we are. They can define our sense of self, our values, and our goals. When someone challenges our beliefs, it can feel like they are challenging our very identity. This can make it difficult to be open to change.
• We are often defensive about our beliefs. When we believe something strongly, we are naturally inclined to defend it. We may do this by dismissing opposing views, attacking the messenger, or refusing to consider new information. This defensiveness can make it difficult to have a productive conversation about our beliefs.
• We are often not exposed to different perspectives. If we only surround ourselves with people who share our beliefs, we are less likely to be exposed to different perspectives. This can make it difficult to see the flaws in our own beliefs or to consider alternative viewpoints.
• Changing our beliefs can be uncomfortable. It can be difficult to admit that we were wrong about something, especially if we have held that belief for a long time. It can also be uncomfortable to change our behavior or to challenge the status quo.

Despite these challenges, it is possible to change someone's ideological leanings. However, it is important to be patient and understanding. It is also important to focus on building relationships and trust, rather than trying to win arguments. By creating a safe and supportive environment, we can make it more likely that someone will be open to changing their mind.

Some tips which may help changing someone's ideological leanings are:

• Listen to them with an open mind. Don't just wait for your turn to talk. Really try to understand their point of view.
• Ask questions. This shows that you are interested in what they have to say and that you are willing to learn from them.
• Be respectful, even if you disagree. Name-calling and insults will only make them defensive and less likely to listen to you.
• Focus on the common ground. Look for areas where you agree, even if it's just on a small point. This will help to build rapport and trust.
• Be patient. It takes time to change someone's mind. Don't expect to see results overnight.

I will be happy to be more educated by your value additions.